Kela torjuuh uáppei
Kela puáhtá mieđettiđ uáppei uápputorjuu.
Uápputorjui kuleh
- uáppuruttâ
- uáppuruuđâ huolâtteijeealadâs
- uáppuruuđâ oppâmateriaallase
- uáppuloovnâ staatâtáhádâs
- aassâmlase.
1.8.2025 rääjist uáppeeh finnejeh táválávt uápputorjuu aassâmlase. Jis tun aasah jieijâd tâi pelikyeimi parnijn, tun puávtáh ain finniđ almos aassâmtorjuu.
Luuvâ lase almos aassâmtorjust.
Eres Kela mäksim torjuuh uáppei láá ovdâmerkkân
- škovlâmätkitoorjâ
- uáppulovnâpuáráttâs
- uáppuloovnâ riänttutoorjâ
- purrâmuštoorjâ.
Kii finnee uápputorjuu?
Tun puávtáh uuccâđ uápputorjuu, ko tun algâttah uápuid vuáđuškoovlâ maŋa.
Tun puávtáh finniđ uápputorjuu, jis tun oopah
- luvâttuvâst
- áámmátlii oppâlájádâsâst
- ollâškoovlâst
- aalmugopâttuvâst.
Tun puávtáh finniđ uápputorjuu meid vuáđuškoovlân, jis tun čođâlditáh tođhosškovliimân välmejeijee škovlim tâi rävisulmui vuáđumáttááttâsâid.
Jis tun lah rävisolmoošluvâttuvâst, tun jieh veltihánnáá finnii uápputorjuu. Tun puávtáh finniđ uápputorjuu tuš, jis tust lii vuoigâdvuotâ nuuvtá škovliimân tâi tun čođâlditáh kuálustotkos. Ovtâstittum tođhos meerhâš tom, ete tun čođâlditáh siämmáá ääigi áámmátlii vuáđutotkos já luvâttuv.
Tun puávtáh koijâdiđ jieijâd oppâlájádâsâst, ete lii-uv tust vuoigâdvuotâ nuuvtá škovliimân.
Jieijâs puáđuh já motomin meid vaanhimij puáđuh pyehtih vaiguttiđ uápputorjuu finniimân.
Jis tun oopah olgoenâmijn, te tun puávtáh finniđ uápputorjuu Suomâst. Tust kalgeh kuittâg leđe pisovááh čonnâseh Suomân ovdâmerkkân aassâm tâi peerâkoskâvuođâi tiet.
Kii ij finnii uápputorjuu?
Tun jieh pyevti finniđ uápputorjuu, jis tun finniih ovdâmerkkân čuávuváid torjuid:
- pargottesvuotâtorjuu
- puoccâmpeiviruuđâ
- vajodittemruuđâ tuu uáppoid
- iäláttuv (ij kuoskâ peerâiäláttâhân)
- uápputorjuu olgoenâmijn
- rävisolmoošškovlimtorjuu.
Jis tun finniih rävisolmoošškovlimtorjuu, te tun puávtáh kuittâg finniđ uáppuloovnâ staatâtáhádâs.
Tun jieh finnii uápputorjuu meid, jis
- tun lah pargovyeimiškovliimist
- tun lah oppâsopâmušškovliimist
- tun lah viärju- tâi siiviilpalvâlusâst.
Jis tun puáđáh olgoenâmijn Suomân oppâđ, te tun jieh táválávt pyevti finniđ uápputorjuu.
Puáccám
Jis tun puáccááh kaskoo uápui, te tun puávtáh pääcciđ puoccâmluámun já uuccâđ Kelast puoccâmpeiviruuđâ.
Jis tunjin mieđettuvvoo puoccâmpeiviruttâ, te Kela looppât tuu uápputorjuu automaatlávt.
Luuvâ lase puoccâmpeiviruuđâst.
Suátiviehâ já siiviilpalvâlus
Tun jieh pyevti finniđ uápputorjuu suátivievâ tâi siiviilpalvâlus ääigi. Jis tun finniih uápputorjuu, ko moonah suátiviehân tâi siiviilpalvâlusân, te almoot tast Kelan. Kela looppât tuu uápputorjuu. Tun puávtáh uuccâđ torjuu uđđâsist, ko juáđháh uápuid.
Tun puávtáh lopâttiđ uápputorjuu já uuccâđ tom uđđâsist neetist MuuKelast.
Uápputoorjâ luvâttâhuáppei já áámmátuáppei
Kela puáhtá mieđettiđ uápputorjuu luvâttâhuáppoid já áámmátlii škovliimân. Rävisolmoošluvâttuvâst tun puávtáh finniđ torjuu tuše, jis tust lii vuoigâdvuotâ mávsuttes škovliimân tâi tun čođâlditáh ovtâstittum totkos.
Tun puávtáh finniđ torjuu meid eres uáppoid, ovdâmerkkân
- uáppoid aalmugopâttuvâst tâi valastâllâmopâttuvâst
- välmejeijee škovliimân, ovdâmerkkân TUVA-škovliimân
- rävisulmui vuáđumáttááttâsân.
Tun finniih uápputorjuu meriääigi.
Luvâttâhuáppoid toorjâ mieđettuvvoo kuálmád uáppuive loopâ räi. Áámmátlijn uápuin toorjâ mieđettuvvoo uápui vijđoduv västideijee ááigán.
Jis tuu uápuh juátkojeh kuhheeb ääigi, tun koolgah uuccâđ laseääigi várás torjuu sierâ. Jis tun valmâštuuh tolebáá ko vuávájum tâi koskâlditáh tuu uápuid, mušte almottiđ ääšist Kelan.
Uápputoorjâ ollâškovlâuáppei
Tun puávtáh finniđ uápputorjuu, ko tun čođâlditáh
- ollâškovlâtotkos ollâopâttuvâst teikâ áámmátollâškoovlâst
- áámmátollâškovlâuáppoid välmejeijee, enâmânvärrejeijeid uáivildum škovlim
- sierâ árvusääni tâi uáppu-ubâlâšvuođâ ollâškovlâtotkos maŋa.
Tuu uápui vijđodâh meerrid, ete mon kuhháá tun puávtáh finniđ uápputorjuu. Oovtâ luuhâmive ääigi uápputoorjâ máksoo táválávt 9 mánuppaajeest.
Vâi tun puávtáh finniđ uápputorjuu, te tuu uápuh kalgeh ovdániđ. Kela čuávu uápui ovdánem.
Mon ennuv uápputorjuu finnee?
Jis tust iä lah párnááh, tun puávtáh finniđ uáppuruuđâ já uáppuloovnâ enâmustáá suulân 1 130 eurod mánuppaajeest. Taan summeest suulân 280 euro uási lii uáppuruttâ já 850 euro uási lii uáppulovnâ. Jis tust láá párnááh, tun puávtáh finniđ uáppuruuđâ aladâs.
Lasseen tun puávtáh finniđ uápputorjuu aassâmlase, jis tun aasah láiguvisteest tâi aassâmvuoigâdvuotâvisteest. Aassâmlase miärán vaaigut lááigu meeri já tot, mon kieldâst tun aasah.
Tun puávtáh árvuštâllâđ rekinistemohjelmijn, ete mon ennuv tun finniih uáppee torjuid (suomâkielân).