Kela tuärjjõõzz mättʼtõõttja
Kela vuäitt miõttâd mättʼtõõttja mätt-tuärjjõõzz.
Mätt-tuärjjõʹsse koʹlle
- mätt-teäʹǧǧ
- mätt-tieʹǧǧ huõlteeipââjõs
- mätt-tieʹǧǧ mättmateriaal-lââʹss
- mättlääin riikktäʹǩǩõs
- jälstemlââʹss.
1.8.2025 ääʹljeeʹl mättʼtõõtti vuäǯǯa tääuʹjmõsân mätt-tuärjjõõzz jälstemlââʹzz. Jõs jälstak jiijjad leʹbe pieʹllkuâimmad päärnain, vuäitak õinn vuäǯǯad takai jälstemtuärjjõõzz.Vuäitak vuäǯǯad mättjemtuärjjõõzz jälstemlââʹzz tåʹlǩ, jõs mättʼtõõđak ouddmiârkkân meermättškooulâst leʹbe ålggjânnmin.
Jeeʹres Kela mäʹhssem tuärjjõõzz mättʼtõõttja lie ouddmiârkkân
- škooulmäʹtǩǩtuärjjõs
- mättläinnpueʹrõs
- mättlääin korggveäʹǩǩvuõtt
- porrmõštuärjjõs.
Ǩii vuäǯǯ mätt-tuärjjõõzz?
Vuäitak ooccâd mätt-tuärjjõõzz, ǥu alttääk määttaid vuâđđškooul mâŋŋa.
Vuäitak vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz, jõs mättʼtõõđak
- lookkjiškooulâst
- ämmtallaš mättstroiʹttlest
- õllškooulâst
- meermättškooulâst.
Vuäitak vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz še vuâđđškoouʹle, jõs spraavak tuʹtǩǩõs-škooultõʹsse valmštõʹtti škooultõõzz leʹbe vuõrâsoummui vuâđđmättʼtõõzz.
Jõs leäk vuõrâslookkjiškooulâst, jiõk vieʹltʼteʹmen vuäǯǯ mätt-tuärjjõõzz. Vuäitak vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz tåʹlǩ, jõs tuʹst lij vuõiggâdvuõtt määusteʹmes škooultõʹsse leʹbe čõõđtak õhttõõllâmtuʹtǩǩõõzz. Õhttuumtuʹtǩǩõs miârkkšââvv, što spraavak seämma ääiʹj ämmtallaš vuâđđtuʹtǩǩõõzz da lookkjiškooul.
Vuäitak kõõččâd tuu mättstroiʹttlest, lij-a tuʹst vuõiggâdvuõtt määusteʹmes škooultõʹsse.
Jiijjad puåtti da kuäʹss-ne puärrsi puåtti še vuäiʹtte vaaikted mätt-tuärjjõõzz vuäǯǯma.
Jõs mättʼtõõđak ålggjânnmin, vuäitak vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz Lääʹddjânnmest. Tuʹst kuuitâǥ âʹlǧǧe leeʹd ouddmiârkkân jälstem leʹbe piârkõskkvuõđi diõtt ǩiiddõs čõnstõõǥǥ Lääʹddjânnma.
Ǩii ij vuäǯǯ mätt-tuärjjõõzz?
Jiõk vueiʹt vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz, jõs vuäǯǯak ouddmiârkkân täid tuärjjõõzzid:
- reâuǥteʹmesvuõtt-tuärjjõõzz
- puõʒʒâlmpeiʹvvtieʹǧǧ
- säursmâʹttemtieʹǧǧ määttääd
- jeältõõǥǥ (ij kuõsk piârjeältõõǥǥ)
- mätt-tuärjjõõzz ålggjânnmin
- vuõrâsoummiškooultemtuärjjõõzz.
Jõs vuäǯǯak vuõrâsoummiškooultemtuärjjõõzz, vuäitak kuuitâǥ vuäǯǯad mättlääin riikktäʹǩǩõõzz.
Jiõk vuäǯǯ mätt-tuärjjõõzz te´l, jõs
- leäk reâuggviõkkškooultõõzzâst
- leäk mättsuåppmõš-škooultõõzzâst
- leäk veäʹrǧǧ- leʹbe siviilkääzzkõõzzâst.
Jõs puäđak ålggjânnmin Lääʹddjânnma mättʼtõõttâd, jiõk takainalla vueiʹt vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz.
Puâccjummuš
Jõs puâccjak kõõsk määttai, vuäitak pääʹcced puõʒʒâlmluåmmu da ooccâd Kelast puõʒʒâlmpeiʹvvtieʹǧǧ.
Jõs tuʹnne miõđât puõʒʒâlmpeiʹvvtieʹǧǧ, Kela looppat mätt-tuärjjõõzzad automaattlânji.
Looǥǥ lââʹzz Kela puõʒʒâlmpeiʹvvtieʹǧǧest.
Armeija da siviilkääzzkõs
Jiõk vueiʹt vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz armeija leʹbe siviilkääzzkõõzz ääiʹj. Jõs vuäǯǯak mätt-tuärjjõõzz da alttääk armeija leʹbe siviilkääzzkõõzz, iʹlmmet tõʹst Kelaaʹje. Kela looppat mätt-tuärjjõõzzad. Vuäitak ooccâd tuärjjõõzz oʹđđest, ǥu juätkak määttaid.
Vuäitak looppted mätt-tuärjjõõzz da ooccâd tõn oʹđđest MuuKelast.
Mätt-tuärjjõs lookkjiškooulnekka da ämmta mättʼtõõttja
Kela vuäitt miõttâd mätt-tuärjjõõzz lookkjiškooulmäättaid da ämmtallaš škooultõʹsse. Vuõrâsoummilookkjiškooulâst vuäitak vuäǯǯad tuärjjõõzz tåʹlǩ, jõs tuʹst lij vuõiggâdvuõtt määusteʹmes škooultõʹsse leʹbe spraavak õhttuumtuʹtǩǩõõzz.
Vuäitak vuäǯǯad tuärjjõõzz jeeʹres määttaid še, ouddmiârkkân
- määttaid meermättškooulâst leʹbe liikkeemmättškooulâst
- valmštõʹtti škooultõʹsse, ouddmiârkkân TUVA-škooultõʹsse
- vuõrâsoummi vuâđđmättʼtõʹsse.
Vuäǯǯak mätt-tuärjjõõzz mieʹrrääiǥas.
Lookkjiškooulmäättaid tuärjjõõzz miõđât kuälmad mättʼtõõttâmeeʹjj loʹppe. Ämmtallaš määttain tuärjjõõzz miõđât määttai veiddsõsvuõđ vaʹstteei ääiǥas.
Jõs tuʹst määtt juätkkje kuuʹǩǩben, ton õõlǥak jeeʹrben ooccâd lââʹssäigga tuärjjõõzz. Jõs valmštõõvak plaanuum ääiʹjben leʹbe jõõskak määttääd, muuʹšt iʹlmmted ääʹššest Kelaaʹje.
Mätt-tuärjjõs õllškooulmättʼtõõttja
Vuäitak vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz, ǥu spraavak
- õllškooultuʹtǩǩõõzz universiteeʹttest leʹbe ämmatõllškooulâst
- ämmatõllškooulmäättaid valmštõʹtti, jânnmasiʹrddjid jurddum škooultõõzz
- pååđärvvsääʹn leʹbe mättobbvuõđ õllškooultuʹtǩǩõõzz mâŋŋa.
Määttääd veeidasvuõđâst lij ǩidd, mõõn kuuʹǩǩ vuäitak vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz. Õõut lookkâmeeʹjj ääiʹj mätt-tuärjjõõzz määuʹset takainalla 9 määnpââʹjest.
Što vuäitak vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz, määtt âʹlǧǧe ouddned. Kela seuʹrrai määttai ouddnummuž.
Mõõn jiânnai mätt-tuärjjõõzz vuäǯǯ?
Jõs tuʹst jie leäkku päärna, vuäitak vuäǯǯad mätt-tieʹǧǧ da mättlääin jäänmõsân nuʹt 1 130 euʹrred määnpââʹjest. Tän suummâst nuʹt 280 euʹrred lie mätt-tieʹǧǧ da 850 euʹrred lie mättlääin. Jõs tuʹst lie päärna, vuäitak vuäǯǯad mätt-teägga pââjõõzz.
Lââʹssen vuäitak vuäǯǯad mätt-tuärjjõõzz jälstemlââʹzz, jõs jälstak vuåkrjum leʹbe jälstemvuõiggâdvuõttazlmest. Jälstemlââʹzz meärra vaaikat vuåkr mieʹrr da tõt, koonn kååʹddest jälstak.
Vuäitak ärvvtõõllâd laʹsǩǩeem-mašina veäkka, mâʹmmet vuäǯǯak mättʼtõõtti tuärjjõõzzid (lääddas).